Jonny Heykens: van gevierd naar veroordeeld

"Het aantal Nederlandse componisten, die in wereld van de amusementsmuziek de aandacht op zich hebben weten te vestigen, is eigenlijk tamelijk groot. Men weet alleen vaak niet, dat het landgenoten waren, die de plezierige karakter- en genrestukjes ontwierpen, welke voor den radioluisteraar dagelijkse melodieuze kost zijn. De verhoudingen in ons land brachten met zich mee, dat de meesten van hen, die zich op dit terrein met succes bewogen, in den vreemde pas de mogelijkheid tot ontplooiing van hun gaven konden vinden.", zo kondigt De radiogids, het omroepblad van de Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs (VARA), het Jonny Heykens-programma aan dat het huisorkest op 22 september 1937 speelt onder leiding van diezelfde Heykens. Het concert wordt geopend met het wereldberoemde Ständchen, de eerste serenade van twee binnen opus 21 van de componist.

Johannes Jacobus Heykens kwam op 24 september 1884 in Groningen ter wereld. Daar kreeg hij ook zijn eerste muzikale opleiding, vioolonderricht bij Christlaan Poortman en compositie bij Kor Kuiler. In Keulen was hij leerling van Bram Eldering en slaagde hij voor het Duitse Staatsexamen voor viool, compositieleer, harmonie, contrapunt en muziekgeschiedenis. Hij studeerde verder bij Max Reger en Frltz Steinbach. Al op zijn zeventiende was hij concertmeester van de Dortmunder Philharmoniker en speelde in diverse andere orkesten. In 1924 werd hij kapelmeester van het orkest van filmtheater Minerva in Apeldoorn. Als componist schreef hij naar verluidt o.a. een vioolconcert en een opera. Later specialiseerde hij zich geheel in het lichtere (amusements)genre.

Zijn Eerste serenade/Ständchen ontstond op verzoek van een jonge vrouw die hem vroeg een Rococo-dansje te componeren. Het verscheen in 1920 bij diverse uitgeverijen in Europa en Australië in versies: voor piano, voor zangstem en piano (met een Duitse tekst van Hugo Krützfeldt) en voor salonorkest (opgedragen aan de Duitse acteur Ludwig Trautmann).
Het vestigde wereldwijd zijn naam als componist van lichte muziek, die nog werd versterkt door de Engelstalige versie (Starlight Express) van Jimmy Kennedy. Sindsdien zijn talloze bewerkingen gemaakt (zie ook de video's onderaan).

De beroemde melodie stak keer op keer de kop op.
Zo gebruikte het NSB-cabaret van Paulus de Ruiter (Jacques van Tol) deze voor het lied Op de hoek van de straat staat een Nederlander. Het lokte een reactie uit van cabaret De Watergeus op Radio Oranje, de zender van de Nederlandse regering in ballingschap, waarvoor Jetty Paerl het zong met de - door Jo Paerl en Herman Fortuin geschreven - tekst:

Op de hoek van de straat staat een NSB'er,
’t Is geen man, ook geen vrouw, maar een farizeër.
Met een krant in zijn hand staat hij daar te venten.
Verkoopt zijn Volk en Vaderland voor vijf losse centen.

In Japan werd Ständchen in 1943 gekozen tot herkenningsmelodie van een radioprogramma voor de strijdkrachten aan het front. Ook in Japanse treinen werd een fragment jarenlang als intro voor omroepberichten gebruikt. Tom Pillibi, het liedje waarmee Jacqueline Boyer namens Frankrijk het Eurovisiesongfestival van 1960 won, vertoont volgens de kunstredactie van Het vrije volk een 'frappante gelijkenis' met Heykens' Ständchen.

Naast het genoemde VARA-concert in 1937 wijdde Marinus van 't Woud, dirigent van het KRO-orkest, op 12 januari 1939 eveneens een concert aan de muziek van Heykens in zijn serie Componisten der lichte muze. Het is niet duidelijk of Heykens toen al lid was van de NSB. Na 1941 is geen uitvoering van zijn muziek meer op de Nederlandse radio vast te stellen.

Tijdens de bezetting was Heykens leider van de 'ondervakgroep lichte muziek' van de Nederlandsche Kultuurkamer. In 1940 en 1941 dirigeerde hij AVRO-Salonorkest en nu en dan ook het (AVRO-)Omroeporkest.
Na de bevrijding werd Heykens als collaborateur gearresteerd. Enkele weken later - op 28 juni 1945 - stierf hij als gevangene in Hilversum.

Link:
Werken van Heykens op Muziekschatten.nl

Bronnen:
Delpher.nl
Poparchief Groningen
Wikipedia
weekblad Cinema & Theater (1943, afl. 5)