Tom Dissevelt - Het verdriet van de pionier

'Mijn vader was altijd bezig; vaak achttien uur per dag onafgebroken achter elkaar', zegt zoon Ronald.
'Een fenomeen', vindt trompettist Ack van Rooyen. 'Tom schreef moeiteloos uit het blote hoofd een pianosolo van Stan Kenton van de eerste tot de laatste noot uit.'
Skip Voogd: 'Tom was volledig toegewijd aan het arrangeren en het bespelen van de bas. Hij drukte zijn ideeën en gevoelens uit in muziek, niet in woorden.

De permanente zoektocht die Tom Dissevelts loopbaan kenmerkte, werd al zichtbaar op het Koninklijk Conservatorium in Den Haag (vanaf 1939). De eerste drie jaar van zijn studie concentreerde hij zich op de trombone, om vervolgens over te stappen op klarinet, muziektheorie en piano.
Na de oorlog vond Dissevelt emplooi als bassist bij het Dutch Radio Dance Orchestra van saxofonist en violist Piet van Dijk, waar de nog maar net volwassen geworden Rita Reys als zangeres achter de microfoon stond. Met haar zus Rien zou Tom Dissevelt in 1946 – met de handschoen – trouwen.

In november 1948 zette trombonist en arrangeur Jos Cleber ten behoeve van Radio Batavia het veertigkoppige (en zéér internationaal gerecruteerde) Cosmopolitain Orkest op. Na de proclamatie van de republiek Indonesië orkestreerde Cleber het nieuwe volkslied. Bij zijn repatriëring droeg hij het dirigeerstokje over aan Dissevelt, die anderhalve maand eerder als bassist en arrangeur was aangenomen. Hoe kon hij weten dat juist in die dagen een bloedige bersiap losbarstte die de Belanda hardhandig aan het verstand bracht dat de koloniale tijd echt voorbij was? In april 1951 werd het orkest ontbonden.
Terug in Nederland vroeg orkestleider Bep Rowold hem het AVRO-orkest The Skymasters als bassist en arrangeur te komen versterken omdat Dissevelt borg stond voor een eigen, herkenbaar geluid waarmee de band zich van de concurrerende Ramblers (van de VARA) kon onderscheiden.

Dissevelt schreef ook de arrangementen voor de A-kant van de Philips-lp The Cool Voice of Rita Reys No. 2 (1957). Reys over de instrumentaties van haar zwager: 'Zijn arrangementen waren veel gedurfder en moderner dan die van Jan Corduwener [op kant B, red.]. Far out, echt Debussy-achtig. Ik vond ze erg goed, maar op de een of andere manier ontroerden ze mij toch niet. Het was een beetje gezocht, hoewel voor die tijd bijzonder mooi geschreven.'

Na het overlijden van zijn moeder vond Dissevelts zoon Ronald een koffer met 33 geluidsbanden. De vondst ging naar het Instituut voor Sonologie, dat onder leiding staat van Kees Tazelaar, die nog net geen gat in de lucht sprong toen de schenking arriveerde. 'Ik kende wel het manuscript van de twaalftoonsmuziek die Dissevelt voor The Skymasters had gecomponeerd, maar de opname van de uitvoering door het orkest die voor Intersection werd gebruikt, was onvindbaar', zegt hij. 'Dankzij de schenking van Ronald vielen de stukjes op hun plaats. Aan de hand van de losse materiaalbanden kon ik analyseren hoe Fantasy in orbit tot stand is gekomen. Heel waardevol ook dat de tape met The Skymasters is gered.'

Tot de Dissevelt-bewonderaars behoorde Willem Breuker, onder wiens auspiciën het Metropole Orkest twee maal Intersection uitvoerde. 'Ik heb Dissevelt gekend. Een zeer aimabele man. Ik kende al vroeg die Philipsplaat met de composities van Tom en Kid Baltan. Intersection vond ik fantastisch omdat het alle elementen die me bezighielden bijeen bracht. Een visionaire blik. Ook de arrangementen voor zijn schoonzuster Rita Reys waren van een onalledaagse klasse en schoonheid. Men heeft hem destijds niet begrepen.'

Het zat Dissevelt dwars dat hij het enthousiasme voor zijn muzikale ontdekkingen niet kon laten doorklinken in zijn arrangementen voor The Skymasters. Toen hij in 1965 een contract als bassist bij Wim Sonneveld kon krijgen, stapte hij zonder enige spijt op bij het radio-orkest.
Op zijn 55ste werd Tom Dissevelt getroffen door longemfyseem. 'Hij kon geen trappen meer lopen, hij stopte met componeren, was nergens toe in staat. Het was gewoon op', zegt zoon Ronald. Op 68-jarige leeftijd overleed hij in Leiden.

Rudie Kagie

Deze tekst is een selectie uit een artikel van Rudie Kagie, dat is verschenen in Jazz Bulletin, nummer 107 (juni 2018).
Het betreft een hoofdstuk uit Jazzvogels - de sterkste story’s uit de swingpolder (Just Publishers, 2018)

Overzicht van arrangementen/composities van Tom Dissevelt in de SOM-bladmuziekcollectie.