Eli Bomli – een vergeten radiopionier

Geboren in Leiden op 27 februari 1897 bezocht timmermanszoon Eli Bomli er de Kweekschool. Na zijn eindexamen (1916) was hij enige tijd als onderwijzer werkzaam.
Na zijn militaire dienstplicht werkte hij in administratieve functies van 1919 tot 1922 bij het Nederlandsch Vakverbond, vervolgens tot 1925 bij het Internationaal Verbond van Vakverenigingen

Vereniging Arbeiders Radio Amateurs
Vanaf 1919 tot 1929 kreeg hij vioolles van achtereenvolgens Cor Kint en Oscar Back en trad hij vanaf 1925 vaak op, in het openbaar en voor de VARA, zowel als solist als met kleine ensembles. Zo vormde hij een trio met Anton Krelage en Marie Polak. Bomli verzorgde ook muziekpedagogische radioprogramma’s en een muziekrubriek in de VARA-Radiogids.
Op 1 juli 1930 trad Eli Bomli in vaste dienst als assistent-redacteur van de Radiogids, al een maand later werd hij programmaleider en enige tijd later omroepchef; dit hield in dat hij de praktische leiding had over de dagelijkse werkzaamheden in het gehele VARA-omroepbedrijf. Bomli beschrijft deze functie als "De bescheiden vriend en de ongewijde vijand van alle luisteraars, een zweef- en wrijfpaal, van wien ingewijden geloven, dat hij een slavenleven heeft. En evenwel nochtans: Als ik m’n leven kon overdoen, werd ik radio-programma-chef."

Hij bedacht een aantal programma’s, zoals Men vraagt… wij draaien, het eerste verzoekplatenprogramma (lange tijd gepresenteerd door Frans Nienhuys). Een ander wapenfeit is het naar Nederland halen van de grote tenor Joseph Schmidt, die tot eind 1939 regelmatig voor de VARA-microfoon zou optreden. Na de Duitse inval in mei 1940 ontstond er verdeeldheid in het VARA-bestuur over de te varen koers. Bomli en Jan Broeksz vervingen de naar Engeland gevluchte Jan Lebon. Eind 1940 benoemde het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten A. Dubois tot 'gevolmachtigde voor de concentratie van de omroepverenigingen'. "Uit tactische overwegingen besloot het VARA-bestuur Bomli toe te staan dat hij tot de staf van Dubois zou toetreden als leider van de afdeling programmavoorbereiding. Als zodanig zou hij de belangen van het personeel bij een overgang naar de nationale omroep het beste kunnen verdedigen.’ (Wijfjes p. 144).

Oorlogsjaren
Hij werkte intussen ook mee aan plannen van mede-VARA-bestuurder Jan Broeksz en anderen voor het radiobestel na de oorlog. In december 1941 stapte Bomli over naar het bureau van de Gevolmachtigde voor de Concentratie van de Omroepen om de nationale omroep Rijksradio formeel tot stand te brengen. Hij was optimistisch over de geloofwaardigheid van de VARA onder NSB-toezicht. Hij is hier vermoedelijk slechts korte tijd werkzaam geweest. Tijdens de oorlogsjaren studeerde Bomli Wijsbegeerte, Grieks en Latijn aan de Vrije Universiteit; daarna was hij nog enige tijd werkzaam in een Hilversums antiquariaat.

In oktober 1944 werd hij met vele andere Hilversummers weggevoerd naar het werkkamp in de Duitse stad Bramsche, waar hij tot het einde van de oorlog werd vastgehouden. Na de bevrijding werd hij na zijn terugkeer in Nederland op 1 september 1945 door Radio Herrijzend Nederland in dienst genomen als hoofd van de Afdeling Programmabouw. Eli Bomli was nauw betrokken bij de opbouw van een nieuw radiobestel. Dit hield in dat de omroepen nauw gingen samenwerken op het gebied van de techniek en gezamenlijke programma's. Bomli kreeg in het VARA-bestuur veel kritiek omdat hij zich volgens sommigen te veel met de opbouw van de nationaalsocialistische Rijksradio had bemoeid. Broeksz wist hem tot vrijwillig opstappen te bewegen. In 1946 verweet een intern VARA-rapport Bomli zijn handelwijze in de oorlog. Hij mocht voortaan geen leidinggevende functies bij de VARA meer vervullen. Een aantal jaren bleef hij nog in relatieve anonimiteit bij de VARA komen en af en toe leverde hij ook tekstbijdragen aan radioprogramma’s.

Nederlandse Radio Unie
Op 1 maart 1947 werd Bomli Hoofd van de Muziekafdeling van de net opgerichte Nederlandse Radio Unie (NRU). Voorheen hadden de omroepen eigen koren, orkesten en ensembles. Onder leiding van Bomli werd een orkest-/koorapparaat geformeerd met vijf orkesten en een koor waarvan elke omroep gebruik kon maken: het Radio Philharmonisch (later Filharmonisch) Orkest, het Omroeporkest, het Vaudeville Orkest (vanaf 1949 Promenade Orkest), het Omroep Kamerorkest (vanaf 1958 Radio Kamerorkest), het Metropole Orkest en het Groot Omroepkoor. Ook werden een centrale discotheek en muziekbibliotheek opgezet, en werd er programmacoördinatie ingevoerd. Hij kreeg verder zitting in tal van commissies en benoemde dirigenten en musici.

Eli-citatie

In 1952 was Bomli met dirigent Paul van Kempen initiator van de Internationale Dirigentencursus van de NRU, die lange tijd jaarlijks is georganiseerd. Van 1953 tot 1962 was hij Directeur van de Programmadienst van de NRU. Op 1 juni 1955 werd Eli Bomli (tegen de zin van de VARA) benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn vele verdiensten voor de omroep. In hetzelfde jaar werd t.g.v. zijn 25-jarig omroepjubileum op 1 juni het radioprogramma Eli-citatie uitgezonden. Speciaal hiervoor schreven Ton de Leeuw, Dolf van der Linden, Hugo Godron, Hugo de Groot en Tjalling Esther Das Lied von der Herde, op tekst van Ad de Vries. Aan dit programma werd meegewerkt door leden van de hoorspelkern en alle koren, orkesten en dirigenten van de NRU.

Op 1 april 1962 ging Bomli met pensioen; hij bleef nog enkele functies in commissies vervullen, zoals in de adviesraad van de NRU-Dirigentencursus.
Hij heeft een groot aandeel gehad in de oprichting van het Contactorgaan Nederlandse Symfonie Orkesten.

Eli Bomli, die na het overlijden van zijn eerste vrouw in 1954 hertrouwd was met zangeres-pedagoge Magda Heemskerk, overleed op 2 februari 1970.

 

Bronnen: o.a. Huub Wijfjes – VARA, biografie van een omroep (Boom, 2009) en de Algemene Muziek Encyclopedie (De Haan, 1979-1984)