Dit artikel verscheen eerder in Kwartaalblad Aether (afl. 121)
Op 25 september 1938 organiseerde de V.P.R.O. (tot 1968 met puntjes) een Landdag in de Haagse Houtrusthallen, ter gelegenheid van het 12½-jarig bestaan. Zes- à zevenduizend mensen kwamen uit het hele land naar Den Haag.
Hier werd het lied De Wachters, op tekst van predikant-directeur Everhard Spelberg (1898-1968) uitgevoerd. Het diende – na paukengeroffel, de dreiging van de tijd weergevend - als opening van de feestelijke gebeurtenis, en maakte onderdeel uit van een Jubileumcantate, een aaneenschakeling van liederen die het geestelijk klimaat van de V.P.R.O. van destijds weergaven. Deze werd uitgevoerd door een zeshonderdkoppig koor, koperblazers, slagwerk en orgel. Componist (en dirigent) was Anthon van der Horst (1899-1965), ‘huiscomponist’ van de Vrijzinnig Protestantsche Radio-Omroep.
E.D. Spelberg woonde sinds 1935 met zijn gezin boven de V.P.R.O.-studio aan de 's-Gravelandseweg 65 in Hilversum. Het rode radiolampje ging in huize Spelberg aan, als vader Everhard Spelberg of iemand anders beneden in de studio een praatje hield voor de V.P.R.O.-microfoon. Dan wisten de kinderen dat zij stil moesten zijn, opdat heel Nederland de boodschap der Vrijzinnigheid kon beluisteren. Hij kwam in 1936 als predikant-secretaris in vaste dienst, na tien jaar predikant te zijn geweest in Egmond aan den Hoef en Nijmegen. Later werd hij predikant-directeur. Hij presenteerde het radioprogramma Gesprekken met luisteraars; zijn echtgenote Laura Stokmans presenteerde van 1935 tot 1963, met een onderbreking tijdens de oorlog, wekelijks het Zondagshalfuur voor kinderen.
Spelberg ontving duizenden brieven van luisteraars, die een beeld geven van wat de vrijzinnige luisteraar van toen bewoog. Hiermee voegde hij een nieuwe poot toe aan de vrijzinnig-protestantse zuil: een radiogemeente. Dat is ook de titel van het proefschrift waarop hij kort na de oorlog is gepromoveerd. Hij bleef tot 1963 aan het roer van de omroep. Anthon van der Horst (1899-1965) was in 1938 al zo’n tien jaar betrokken bij de V.P.R.O. Ook bij de viering van het 10-jarig bestaan in 1936 in het Amsterdamse Concertgebouw had hij de muzikale leiding. Zijn naam was in de jaren ’50 tot ’65 vooral bekend van de Dagopening en Morgenwijding van de V.P.R.O., waarbij hij met een ongelooflijke trouw piano of orgel speelde. Hiervoor schreef hij een groot aantal kerkliedbewerkingen.
Het lied De Wachters is ook na de Tweede Wereldoorlog bij V.P.R.O.-hoogtijdagen gezongen, o.a. tijdens de Landdag op 27 juni 1948 in de RAI in Amsterdam. Negenduizend vrijzinnig protestanten trokken naar Amsterdam, onder meer om zich in de RAI te laten toespreken door een hele reeks dominees. Hiervan zijn onlangs beelden (v.a. 12’30”) opgedoken; hierop is Anthon van der Horst te zien, die enthousiast koor en orkest dirigeert. De orkestbegeleiding is van (leden van) het Concertgebouworkest.
De Wachters is hier (onvolledig) te horen : (mogelijk betreft dit de opname door de Vereenigde Vrijzinnige Protestantsche Koren van Amsterdam en een blaasensemble van het Concertgebouworkest o.l.v. de componist die de V.P.R.O. in 1938 op grammofoonplaat uitbracht)
In 1939 verscheen een uitgave voor zangstem en piano.
Jan Jaap Kassies (dit artikel verscheen in Kwartaalblad Aether 121)
Bronnen: • Willem Pekelder – Sporen van Spelberg: 90 jaar VPRO (bijlage bij de VPRO-gids d.d. 28 mei 2016) • Gert Oost – Anthon van der Horst 1899-1965, leven en werken (Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992)De oudste bewaarde V.P.R.O.-beelden en –geluiden (vanaf 1936) zijn dit jaar voor het eerst online gezet: http://www.vpro.nl/lees/specials/2016/90-jaar-VPRO/90-jaar.html
Tekst De Wachters:
Door de landen dezer aarde Gaat de donk’re klacht. Weest een volk van onvervaarden, Weest een wachter in den nacht. In de branding dezer stonden, Alle menschen zijt verbonden.
refrein Wij schrijden hand aan hand Naar het morgenland. Tot den strijd, tot den heiligen strijd, Aan de poorten op de muren van dezen tijd. Alle volken, alle landen Sluit de rijen, vouwt de handen Verbonden, verbonden in eeuwigheid.
Onze Vader, sterk de krachten Zij, die Uw stem verstaan Willen samen U verwachten, Langs Uw strakke wegen gaan. In de vreugde dezer dagen, Leer ons menschen niet versagen.
refrein
In het leven, dat wij leven Draag je eigen last. Wie aan God zich durft te geven Staat voor alle tijden vast. Alle menschen, die verstonden, Weten dat zij zijn gezonden.
refrein