In 2019 ging aan het Koninklijk Conservatorium Brussel (KCB), School of Arts van de Erasmushogeschool Brussel (EhB), het driejarige erfgoedproject 'De Bladmuziekcollectie van de Openbare Omroep: van de vergeetput naar het world wide web' van start. Het project werd ingediend als een ultieme reddingsoperatie voor deze unieke collectie. Door in te zetten op betere bewaaromstandigheden, het digitaliseren van de manuscripten, ontsluiting via de onlinecatalogus en een brede valorisatie wil het BOO-project de collectie weer de plaats geven in het Belgische muzikale landschap die het verdient als belangrijke getuige van de muzikale geschiedenis van de Belgische openbare omroep.
Deze tekst betreft een selectie uit een artikel dat verscheen in het Vlaamse Bibliotheektijdschrift META (afl. 2021/8).
Hij is gepubliceerd met toestemming van auteur en uitgever.
Lees het volledige stuk hier.
De bladmuziekcollectie van de openbare omroep
De Bladmuziekcollectie van de Openbare Omroep, kortweg BOO genoemd, staat voor de muziekbibliotheek die tot 1998 in het bezit was van de Belgische openbare omroep. De Belgische openbare omroep werd opgericht in 1930 en stond bekend als het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (NIR) of het Institut National de Radiodiffusion (INR). Het was de voorloper van de in 1960 gefederaliseerde BRT en RTB, die in een latere fase BRTN (1991) en RTBF (1977) werden. In 1998 werd de BRTN omgedoopt tot VRT, de RTBF onderging geen naamsverandering meer.
De BOO-collectie was bij uitstek een praktijkgerichte verzameling: een gebruiksbibliotheek, organisch gegroeid vanuit de noden van de omroep en zijn orkesten en ensembles. Muziekopnames waren nauwelijks beschikbaar in de beginjaren van het NIR en de kwaliteit was vaak niet goed genoeg om de ether in te sturen. Vandaar de nood aan livemuziek om de radio-uitzendingen te stofferen. Een belangrijk deel van de bibliotheek bestaat uit composities van Belgische componisten die actief waren in de jaren 1930-1960, zoals Karel Albert (1901-1987), Michel Brusselmans (1886-1960), Karel Candael (1883-1948), August De Boeck (1865-1937), Paul Gilson (1865-1942), Marcel Poot (1901-1988), Maurice Schoemaker (1890-1964) en Jef Van Hoof (1886-1959). Vaak gaat het zelfs om autografen, en verschillende werken zijn enkel in de BOO-collectie bewaard gebleven. Specifiek voor de omroep geschreven, en in grote mate alleen daar bewaard, zijn de radio- en tv-tunes en de overgeleverde hoorspelen. Veelal uniek, en nog te weinig bekend, zijn de circa 16.000 partituren die geschreven zijn voor de bigbandorkesten en jazz-ensembles. Deze werken zijn een unieke getuige van allerhande tv-programma’s, zoals het in de jaren 1960 immens populaire Canzonissima. Veel van de arrangementen zijn van de hand van de orkestleiders Francis Bay en Etienne Verschueren.
BOO is erfgoed
In het najaar van 2018 werd een belangrijke stap gezet naar behoud en toegankelijkheid van de collectie: de bibliotheek van het KCB, erkend als Vlaamse erfgoedbibliotheek, diende met positief gevolg een aanvraag in bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media (CJM) voor het erfgoedproject De Bladmuziekcollectie van de Openbare Omroep: van de vergeetput naar het world wide web.
Het project beoogt bij de aanvraag de bewaaromstandigheden van de collectie te verbeteren, de handgeschreven partituren te digitaliseren en te ontsluiten via een online catalogus en BOO bekend te maken bij zowel uitvoerders als muziekliefhebbers. De focus ligt op orkest-, koor-, jazz- en lichte muziek. De enorme omvang van de collectie maakt het immers onmogelijk om alle manuscripten te digitaliseren binnen de termijn van het project.
Digitalisering van de bladmuziek
De digitalisering van de bladmuziek is van cruciaal belang voor de conservering van de collectie: degelijke digitale bestanden beperken de manipulatie van de papieren dragers en maken het fysiek consulteren in de meeste gevallen zelfs overbodig. Argumenten om de papieren dragers te beschermen zijn onder meer de kwetsbaarheid en de uniciteit van de stukken.
Om niet in het wilde weg te beginnen scannen én om het te scannen volume hanteerbaar te houden, is er een selectie gemaakt van de te digitaliseren composities op basis van de criteria die bepaald zijn door de leden van drie focusgroepen (orkest, koor en jazz). Deze criteria, opgesteld vanuit verschillende invalshoeken zoals diversiteit in bezetting, muzikaal genre en periode, resulteerden in selectiematrices die gehanteerd worden door de projectmedewerkers. Omwille van diezelfde nood aan hanteerbaarheid en efficiëntie wordt in principe enkel de partituur gescand en geen uitvoeringsmateriaal. Partijen (het afzonderlijke notenmateriaal voor één instrument of stem) zullen in principe enkel gescand worden op aanvraag.
BOO voor iedereen
In de zeventig jaar dat de muziekbibliotheek actief gebruikt werd, is er een uitgebreide steekkaartencatalogus aangelegd: er kon per rubriek zowel op titel als op componist of arrangeur gezocht worden. Deze oude steekkaartencatalogus vormt nu de basis voor de online catalogus van de BOO-collectie. In januari van dit jaar werd de Online Public Access Catalog (OPAC) van de BOO-collectie opengesteld voor het grote publiek via catalog.boo-online.org. Op dat moment waren er 4.000 full title-records ingevoerd in de databank, ondertussen zijn het er al meer dan 5.000.
De BOO-collectie uit de vergeetput halen, gebeurt niet alleen door het digitaliseren en catalogiseren van de collectie. We brengen BOO pas echt opnieuw tot leven wanneer we de collectie bekendmaken bij de musicus, de muziekliefhebber, de erfgoedliefhebber en natuurlijk het grote publiek. Sinds begin oktober heeft BOO een volledig nieuwe website: boo-online.be. De website richt zich in de eerste plaats op het grote publiek. Het visuele aspect is hier zeer belangrijk en de foto’s illustreren mooi de grote verscheidenheid in BOO: sommige handschriften zijn schitterende parels, andere zijn ‘vluggertjes’.
Op de website stellen we de collectie voor en schenken we aandacht aan de verschillende genres die aanwezig zijn in BOO. We presenteren ook een aantal Beaux de BOO uit de muziekbibliotheek en zetten een aantal partituren uit het publiek domein in de kijker. Deze werken kunnen virtueel doorbladerd worden.
Toekomst
Vorige maand werd er een aanvraag ingediend voor een nieuw erfgoedproject en dat om verschillende redenen. Vooreerst willen we BOO uit de vergeetput houden en wat gerealiseerd is, veilig stellen. Daarnaast vragen ook de andere genres om aandacht, en terecht. Het belangrijkste argument is echter dat we willen tegemoetkomen aan de interesse van musici en luisteraars: BOO is immers gemaakt om verklankt te worden.